مقدمه

در فرآیندهای تولید پارچه، ایجاد لکه یکی از چالش‌های اجتناب‌ناپذیر است که می‌تواند منجر به کاهش کیفیت محصول و افزایش ضایعات شود. لکه‌ها به‌عنوان تغییر رنگ یا اثرات بصری ناخواسته، نه تنها زیبایی ظاهری پارچه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند بلکه در مواردی، ارزش تجاری آن را نیز کاهش می‌دهند. این مقاله به بررسی علل ایجاد لکه، انواع آن و روش‌های مقابله با این معضل در صنعت نساجی می‌پردازد.

علل اصلی ایجاد لکه در فرآیند نساجی

ایجاد لکه می‌تواند به عوامل متعددی وابسته باشد که به‌طور عمده در سه دسته کلی قرار می‌گیرند:

1- نقص در ماشین‌آلات: عملکرد نامناسب یا کالیبراسیون نادرست تجهیزات ممکن است منجر به چکه کردن روغن، نشت رنگ یا فشار نامتوازن در خطوط چاپ شود.

2- مواد شیمیایی: استفاده نادرست یا ناخالصی در مواد شیمیایی می‌تواند واکنش‌هایی ایجاد کند که باعث تغییر رنگ و ایجاد لکه روی سطح پارچه شود.

3- خطای انسانی: عدم مهارت کافی یا عدم رعایت دستورالعمل‌های استاندارد توسط نیروی انسانی، مانند ریختن رنگ یا نگهداری نامناسب پارچه پیش از خشک شدن، از دیگر علل شایع لکه‌دار شدن هستند.

همچنین مواردی چون استفاده از رنگ‌های ناهمگون در فرآیند چاپ، توقف ناگهانی ماشین‌آلات و ماندگاری بیش از حد پارچه پیش از خشک شدن نیز از عوامل مهم در تشکیل لکه‌ها به‌شمار می‌روند.

دسته‌بندی علمی لکه‌ها در پارچه

براساس ساختار و نحوه نفوذ ماده لکه‌زا در بافت پارچه، لکه‌ها به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

1- لکه‌های سطحی (Surface Stain)

این لکه‌ها زمانی به‌وجود می‌آیند که ماده خارجی مستقیماً روی سطح پارچه قرار گرفته و در منافذ سطحی، الیاف یا ساختارهای مویرگی گیر می‌افتد. این نوع لکه معمولاً قابل مشاهده و در صورت اقدام به‌موقع، نسبتاً آسان‌تر قابل حذف است.

2- لکه‌های بینابینی (Interstitial Stain)

لکه‌هایی که در فاصله‌های بین الیاف نفوذ کرده‌اند و برای پاک‌سازی، نیاز به نفوذ عمیق‌تر محلول‌های تمیزکننده دارند.

3- لکه‌های مولکولی (Molecular Stain)

پیچیده‌ترین نوع لکه که از طریق واکنش شیمیایی با ساختار مولکولی الیاف ایجاد می‌شود. این نوع لکه‌ها در اغلب موارد به مواد شیمیایی خاص برای حذف نیاز دارند.

روش‌های تخصصی حذف لکه از پارچه

برای حذف لکه‌ها، بسته به نوع لکه و نوع پارچه، از روش‌های متفاوتی استفاده می‌شود. برخی از رایج‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از:

• برس‌زنی (Brushing)

• شست‌وشوی فشاری (Flushing)

• پیش‌تیمار (Pretreating)

• خیساندن (Presoaking)

• خراشیدن (Scraping) – مخصوص پارچه‌های مقاوم

• انجماد (Freezing) – برای لکه‌های روغنی یا چسبناک

• اسفنجی‌کردن (Sponging)

• کوبیدن (Tamping) – برای آزادسازی لکه از بافت الیاف

استفاده از روش مناسب برای هر نوع پارچه و لکه، نه‌تنها موجب بهبود کیفیت نهایی محصول می‌شود بلکه از آسیب به ساختار بافت پارچه نیز جلوگیری می‌کند.

نتیجه‌گیری

کنترل و مدیریت لکه‌ها در صنعت نساجی نیازمند نظارت دقیق بر فرآیند تولید، آموزش تخصصی به نیروی انسانی و استفاده از فناوری‌های پیشرفته در شناسایی و حذف لکه‌هاست. درک دقیق از نوع لکه و واکنش آن با الیاف مختلف، نقش مهمی در انتخاب روش حذف و پیشگیری از تکرار آن در تولیدات بعدی دارد. بنابراین، برخورد علمی با این موضوع می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری صنعت نساجی کشور داشته باشد.